Do zobaczenia

Nie mamy jeszcze (i pewnie się długo nie doczekamy) pełnej biografii Jerzego Grotowskiego czy kompletnej monografii jego twórczości, a już pojawia się potrzeba krytycznej refleksji nad sposobami, w jakie o nim mówiono i pisano. Jeśli, jak twierdzi jeden z głównych bohaterów tego numeru Zbigniew Osiński, mówiąc o Grotowskim, tworzymy taki jego obraz, jaki nam jest najbliższy, jakiego potrzebujemy, to historia badań na twórcą Teatru Laboratorium i tego, jakiego Grotowskiego w ich trakcie kreowano i udostępniano innym, okazać się może prawdziwie fascynująca. Czwarty numer „Performera”, zatytułowany „Grotowski – spojrzenia” do pewnego stopnia i przy zachowaniu wszystkich proporcji, chce wykonać gest podobny do tego, jakim zakończył swojego Amatora Krzysztof Kieślowski – zwrócić spojrzenie na spoglądającego, zobaczyć tego, kto patrzy.

Nie kusimy się, rzecz jasna, o stworzenie pełnego obrazu, ale chcemy zwrócić uwagę na to, jak wiele jest możliwych spojrzeń i jak bardzo naiwne jest – wciąż przecież obecne – myślenie o konieczności dążenia do „obiektywizmu” rozumianego jako odnalezienie jednego, „właściwego” punktu zapewniającego doskonałą perspektywę. Co niezwykle ważne, niemal od samego początku naukowej refleksji nad dziełem Grotowskiego temu naiwnemu „obiektywizmowi” przeciwstawiał się najbardziej zasłużony badacz jego twórczości, autor podstawowych, chciałoby się powiedzieć – elementarnych książek, a i współzałożyciel Instytutu pod jego patronatem – Zbigniew Osiński. Nie sposób spojrzenia na spojrzenie zacząć inaczej niż od oddania sprawiedliwości „ojcu-założycielowi” i od zobaczenia, jaki jest „Grotowski Osińskiego”. Wydaje mi się dowodem niezwykłej odwagi to, że Zbigniew Osiński zaakceptował pomysł tak właśnie zatytułowanej konferencji (z podtytułem „Monografia dzisiaj”), która odbyła się 6 czerwca 2011 w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, a której inicjatorem i współorganizatorem był Instytut im. Jerzego Grotowskiego. W jej programie, obok dyskusji panelowej z udziałem Zenona Waldemara Dudka, Wojciecha Dudzika, Koryny Dylewskiej, Zbigniewa Majchrowskiego, Marii Prussak i Joanny Walaszek oraz spotkania Ludwika Flaszena, Kazimierza Grotowskiego i Zbigniewa Osińskiego, znalazły się referaty Ewy Guderian-Czaplińskiej i piszącego te słowa. Publikujemy je w niniejszym numerze wraz z poświęconymi Osińskiemu wypowiedziami tak znakomitych postaci, jak: Ludwik Flaszen, Konrad Swinarski, Maria Krzysztof Byrski i – oczywiście – Jerzy Grotowski, by pokazać, jaki jest ten podstawowy, „elementarny” Grotowski, którego zawdzięczamy autorowi Grotowskiego i jego Laboratorium. Prezentujemy także wydaną w roku ubiegłym włoską książkę Zbigniewa Osińskiego, która będąc efektem wyboru i montażu tekstów znanych polskiemu czytelnikowi, stanowi zarazem zupełnie nową całość – bodaj najpełniejszą prezentację niemożliwej monografii Grotowskiego i jego Teatru, jaką jej autor pisze przez całe niemal naukowe życie.