Teatr świętem, święto teatrem

Trzynasty numer „Performera” publikujemy niemal równo rok po Olimpiadzie Teatralnej „Świat miejscem prawdy”, będącej bodaj najważniejszym teatralnym wydarzeniem organizowanym w ramach Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. Jej też w większości poświęcamy ten numer, publikując w jego głównej części zapisy rozmów z artystami, którzy byli gośćmi olimpijskiego cyklu „Prawda i tylko prawda”. Z naszej perspektywy decyzja, by oddać głos mistrzom światowego, europejskiego i polskiego teatru była oczywista. Zresztą, która redakcja nie chciałaby mieć tak imponującej listy autorów numeru...

Nie chcieliśmy jednak ograniczyć się tylko do zebrania materiałów, jakie zostały po Olimpiadzie Teatralnej, czy też nostalgicznie powspominać najciekawsze wydarzenia z jej programu. Nie jest też naszym zadaniem jej krytyczna ocena, na którą zresztą po roku byłoby już nieco późno. Zamiast tego chcieliśmy pokazać Olimpiadę w innej perspektywie i umieścić ją wśród wielu innych świąt tak teatralnych, jak i kulturowych, zadając – nie wprost – pytanie o miejsce i rolę tego typu wydarzeń we współczesnym życiu społecznym.

Święto jest jednym z antropologicznych słów-kluczy, jeśli nie wręcz mitem. Analizowane od lat w różnych swych formach i przejawach jako okres szczególnego wrzenia, wyjątkowy czas ujawniający ukryte na co dzień wyobrażenia, hierarchie i struktury, stanowiący bezcenny dla zrozumienia świata społecznego metakomentarz, przykuwało uwagę największych badaczy ludzkiej kultury. Także badaczy przedstawień i widowisk, dla których stanowi wyjątkowy wprost przedmiot refleksji: święto wytwarza własne widowiska i przyciąga te, które istnieją niezależnie od niego, a jednocześnie samo jest wielkim przedstawieniem kulturowym. Formuła „teatr święta”, której czasem się używa na określenie tego przedstawieniowego aspektu, oznacza więc jednocześnie teatr i wszelkie widowiska, które istnieją w środowisku święta (a jest to istnienie bardzo szczególne, zupełnie inne od przedstawienia zamkniętego w odrębnym budynku), jak i samo święto jako złożoną i dynamiczną całość performatywną. W uproszczeniu, a nawet z pewnym uwzniośleniem rzec by można, że tak jak teatr (jest) świętem, tak święto (jest) teatrem.