Barba Eugenio

(ur. 1936), reżyser, założyciel i lider Odin Teatret, badacz sztuk widowiskowych, twórca Antropologii Teatru. Opuściwszy w roku 1954 rodzinne Włochy, pracował najpierw jako marynarz, a następnie jako robotnik w Oslo, gdzie podjął też studia uniwersyteckie. W roku 1961 przyjechał jako stypendysta UNESCO do Polski i rozpoczął studia reżyserskie w PWST w Warszawie. Od czerwca 1961 współpracował z Teatrem 13 Rzędów w Opolu, stając się wkrótce jednym z najbliższych w tym czasie współpracowników Grotowskiego. Współpraca ta została sformalizowana w lutym 1962, gdy Barba, za zgodą opiekującego się nim ze strony PWST Bohdana Korzeniowskiego, został oficjalnym asystentem Grotowskiego jako reżysera (pełnił tę funkcję przy Akropolis i Tragicznych dziejach doktora Fausta). Zafascynowany teatrem Grotowskiego, stał się jego niestrudzonym propagatorem na Zachodzie, autorem pierwszej poświęconej mu książki (Alla ricerca del teatro perduto, 1965), a także współautorem, redaktorem i wydawcą Towards a Poor Theatre (1968). Fascynacja ta była też wyraźna w pierwszych latach działalności jego Odin Teatret, założonego w Oslo w 1965, a rok później przeniesionego do Holstebro w Danii (w pierwszych latach jego istnienia Grotowski i jego aktorzy byli stałymi gośćmi w Holstebro). W latach 60. Barba zasłynął także jako propagator klasycznych przedstawień indyjskich, na czele z kathakali, z którym zetknął się w czasie swej pierwszej wyprawy do Indii w roku 1964.

Od początku lat 70. stał się jedną z najważniejszych postaci niezależnego teatru na świecie, nie tylko jako lider Odin i reżyser jego przedstawień (m.in. Ornitofilene, 1965; Ferai, 1969; Dom mego ojca, 1972; Milion, 1978; Popioły Brechta (1980; 1982), Ewangelia z Oxyrynchos, 1985; Talabot, 1988; Kaosmos, 1993; Mythos, 1998; Sen Andersena, 2004 i Ur-Hamlet, 2006), ale także jako autor inspirujących manifestów (Trzeci teatr, 1976; Teatr-kultura, 1979; Teatr eurazjatycki, 1988) i twórca Międzynarodowej Szkoły Antropologii Teatru (ISTA). Na wszystkich tych polach swej działalności rozwijał metody i idee własnej oryginalnej wersji teatru interkulturowego, poszukującego uniwersalnych zasad rządzących nie tylko teatrem, ale działaniem ludzkim w sytuacji przedstawienia.

Wypracował m.in. oryginalną praktykę wymiany międzykulturowej (tzw. barter) podejmując i realizując wyprawy swojego zespołu do społeczności nie mających doświadczeń teatralnych (m.in. wyprawy do południowoamerykańskiego plemienia Yanomani). Jednocześnie w swojej praktyce artystycznej tworzył praktyczną syntezę poszukiwań XX-wiecznego teatru europejskiego (obok Grotowskiego zwłaszcza Wsiewołod Meyerhold), teatrów pozaeuropejskich, zwłaszcza euroazjatyckich oraz elementów kultury ludowej i popularnej. Swobodnie korzystając z całego bogactwa kulturowego dorobku ludzkości i łącząc poszczególne jego elementy w sposób kontrastowy i zaskakujący, Barba dąży w swych spektaklach do zakwestionowania powierzchownych „prawd” i ukazania wieloznaczności i złożoności doświadczenia tak zbiorowego, jak i indywidualnego. Dla reżyserowanych przezeń przedstawień charakterystyczna jest niezwykle zagęszczona sceniczna metaforyka, poddawana kolejnym, niekiedy zaskakującym metamorfozom. Teatr Barby to teatr poetyckiego zaskoczenia, którego konceptualność przepajana jest prawdą aktorskiego przeżycia. W przeciwieństwie do Grotowskiego, Barba nigdy nie zrezygnował z pracy nad kolejnymi przedstawieniami, jednocześnie wykorzystując działalność teatralną jako narzędzie aktywności społecznej i politycznej, której owocem są też zasady organizujące pracę Odin Teatret.

Swoje poglądy i doświadczenia Barba przedstawił w wielu książkach (Beyond the Floating Islands, 1985; Canoe z papieru. Traktat o Antropologii Teatru, 1995; wydanie polskie 2007; zbiór Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt, 1999; wydanie polskie 2003; Spalić dom. Rodowód reżysera, 2010; wydanie polskie 2011). Jest też współautorem fundamentalnej pracy Sekretna sztuka aktora. Słownik Antropologii Teatru (1991, wydanie polskie, uzupełnione 2005). Lata spędzone w Polsce i współpracę z Grotowskim opisał w książce Ziemia popiołu i diamentów. Moje terminowanie w Polsce (2001). W roku 2003 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego, a w roku 2009 został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Regularnie współpracuje z Instytutem Grotowskiego, który jest współproducenten dwóch ostatnich spektakli Odin Teatret: Chronicznego życia (premiera 2012) oraz Drzewa (premiera 2016).