Ku teatrowi ubogiemu (Towards a Poor Theatre)

najsłynniejsza książka o teatralnych poszukiwaniach Jerzego Grotowskiego wydana nakładem Odin Teatrets Forlag w sierpniu roku 1968 roku. Na okładce jako autor widnieje Jerzy Grotowski, mimo że nie wszystkie teksty zostały stworzone przez niego, a współtwórcą całości był Eugenio Barba (niektóre materiały zostały wykorzystane wcześniej w jego autorskiej publikacji Alla ricerca del teatro perduto, Marsilio Editori, Padova 1965).

Książkę otwiera przedmowa Petera Brooka zaczynająca się od słynnych słów: „Grotowski is unique” („Grotowski jest wyjątkowy”). Następnie zamieszczono dwa teksty prezentujące w sposób syntetyczny najważniejsze idee teatralne i praktyczne Grotowskiego: Towards a Poor Theatre (Ku teatrowi ubogiemu) oraz The Theatre’s New Testament (Nowy Testament teatru) – zapis rozmów z Barbą, którego skróconą wersję stanowi opublikowany wcześniej w Polsce tekst Aktor ogołocony. Kolejny blok tekstów poświęcony jest przedstawieniom. Otwiera go wywiad udzielony przez Grotowskiego Naimowi Kattanowi, zatytułowany Teatr jest spotkaniem, w którym artysta mówi o stosunku do tekstu, po czym pojawiają się materiały poświęcone kolejnym spektaklom Teatru 13 Rzędów: „Akropolis”: podejście do tekstu Ludwika Flaszena, „Tragiczne dzieje doktora Fausta”: montaż tekstu Barby oraz „Książę Niezłomny” Flaszena. Tuż za nim zamieszczono serię zdjęć ze scenami z monologów Don Fernanda, między którymi pojawia się poświęcony im fragment recenzji Józefa Kelery ze słynną formułą „aktor w stanie łaski”. Tematem części następnej jest aktorstwo. Zaczyna ją wypowiedź He Wasn’t Entirely Himsefl (Nie był cały sobą), poświęcona Antoninowi Artaudowi. Konieczność rzetelnej i metodycznej pracy akcentowana jest w skróconej wersji wywiadu dla „Tygodnika Kulturalnego”, zatytułowanej Methodical Exploration (Badanie metody), w której Grotowski wskazuje na Instytut Bohra jako na wzór dla laboratorium teatralnego. Te dwa teksty stanowią swoiste wprowadzenie do długich i szczegółowych opisów treningów aktorskich, z których pierwszy z lat 1959–1962, sporządzony został przez Barbę, drugi – z roku 1966 – przez belgijskiego aktora Franza Marijnena. Ich zestawieniu przyświeca wyraźna intencja, by pokazać różnicę między ćwiczeniami z wcześniejszego okresu i późniejszymi. Podsumowanie tej partii stanowi rozmowa z Denisem Babletem The Actor’s Technique (Techniki aktorskie). Czwartą część książki tworzą: Skara Speach (Mowa w Skarze), American Encounter (Spotkanie amerykańskie) – rozmowa Grotowskiego z Richardem Schechnerem i Teodorem Hoffmanem oraz Statement of Principles (Wyłożenie zasad). Stanowią one rodzaj podsumowania filozoficzno-etycznego, próbę spojrzenia na pracę teatralną z perspektywy istotnego celu i głębokiej potrzeby. W ich perspektywie wszystko, co dotychczas opisane, jawi się jako droga ku czemuś innemu niż teatr i wiąże się bardziej z pracą nad sobą niż z poszukiwaniem i przyswajaniem określonej metody twórczości aktorskiej.

Traktowana jako całość, książka Towards a Poor Theatre stanowi w pełni przemyślany i precyzyjnie skomponowany informator, zawierający zasadnicze tematy i zagadnienia, które stanowiły rdzeń dotychczasowej pracy Grotowskiego. Jej istotnym minusem były liczne błędy merytoryczne i językowe związane z brakiem staranności w pracy translatorskiej i redaktorskiej. Mimo to wkrótce po publikacji angielskiego oryginału ukazały się przekłady na inne języki (perski – skrócony, 1970; niemiecki, 1970; hiszpański, 1970; włoski, 1970; japoński, 1971; francuski, 1971; portugalski, 1975; serbsko-chorwacki, 1976), wśród których są także wersje odmienne, skrócone, przygotowane przez Grotowskiego na potrzeby określonych czytelników, a publikowane pod tym samym tytułem (np. wersja perska z 1970 roku zawierająca tylko cztery teksty autorstwa Grotowskiego).

Mimo zapowiedzi Towards a Poor Theatre nie ukazało się za życia Grotowskiego w Polsce, w czym widziano przejaw dziwnej skłonności do otaczania się tajemniczością albo wręcz mitomaństwa. Jak się jednak wydaje zasadniczym powodem był krytyczny stosunek Grotowskiego do tej publikacji, zrozumiały zwłaszcza po przełomowych zmianach na początku lat 70. (tzw. wyjście z teatru). Potwierdza to także wyrażana często w latach 80. i 90. potrzeba przygotowania nowej wersji Towards a Poor Theatre. Pewnym przybliżeniem do niej były opublikowane w Polsce w roku 1989 Teksty z lat 1965–69, będące przekształconą i otwierającą inną perspektywę wersję Towards a Poor Theatre. Ostatecznie polska edycja Ku teatrowi ubogiemu ukazała się w roku 2007, nakładem Instytutu im. Jerzego Grotowskiego, w przekładzie Grzegorza Ziółkowskiego, pod redakcją i z rozległym komentarzem edytorskim Leszka Kolankiewicza.