Wyszukiwanie w encyklopedii:

Data publikacji: 2011-03-27

Ostatnia aktualizacja: 2021-04-15

wyjście z teatru

termin określający zasadnicze zmiany w sposobie pracy twórczej Jerzego Grotowskiego, formułowania jej celów i rozumieniu własnego miejsca w świecie artystycznym, jakie zaszły na przełomie lat 60. i 70., po zakończeniu prac nad Apocalypsis cum figuris. Wiązały się one z głęboką przemianą osobistą artysty, oznaczając zarazem zasadniczy przełom w jego twórczości. Ich podstawowym elementem było zadeklarowane zakończenie twórczości teatralnej polegającej na przygotowaniu kolejnych przedstawień i rozpoczęcie poszukiwań o odmiennym charakterze, wciąż jednak prowadzonych za pomocą środków właściwych sztukom przedstawieniowym i dramatycznym.

Pierwsze zapowiedzi „wyjścia z teatru” pojawiały się w roku 1969, kiedy Grotowski przy różnych okazjach bardzo wyraźnie mówił o teatrze jako „porzuconym domu” (np. wystąpienie w Brooklyn Academy w Nowym Jorku 22 listopada 1969, którego zapis opublikowano jako Odpowiedź Stanisławskiemu). Oficjalnie i publicznie ogłosił i rozegrał „wyjście z teatru” w auli New York University, w czasie dwóch publicznych spotkań, 12 i 13 grudnia 1969 (ich zapisami są odpowiednio teksty Takim, jakim się jest, cały i Święto).

„Wyjście z teatru” wiązało się z jednej strony z ówczesnym przekonaniem Grotowskiego, że najważniejsze potrzeby ludzi jego czasów i kultury wiążą się nie z grą, ale z nieukrywaniem się i ze spotkaniem, a z drugiej strony z poczuciem, że teatr jako określona forma działalności artystycznej żyje jedynie siłą przyzwyczajenia i tradycji, co sprawia, że jako cel nie ma już istotnego znaczenia. Pozwalało to zarazem na stopniowe odsłanianie nieteatralnego celu nadrzędnego, który przyświecał Grotowskiemu od początku jego działalności. Niezależnie od dalszej ewolucji i od faktu, że artysta wielokrotnie wypowiadał się na tematy teatralne, a z czasem uznał teatr jako sztukę tworzenia przedstawień za należącą do tej samej domeny performing arts, w której lokował własne poszukiwania, deklaracje z roku 1970 zachowały swoją moc i Grotowski rzeczywiście do końca życia nie wyreżyserował żadnego spektaklu, a tworzone przez niego i jego współpracowników dzieła nosiły znamiona swoistej antyteatralności.

„Wyjście z teatru” należy postrzegać w kontekście historycznym: z jednej strony w ścisłym związku z kontrkulturą, z drugiej – z historycznym sposobem rozumienia pojęcia teatr, w latach 70. wciąż jeszcze mocno związanym z formami wytworzonymi w wieku XIX. Akt dokonany przez Grotowskiego i wynikające zeń konsekwencje stanowiły ważne wydarzenie w dziejach rewolucji teatralnej ostatnich dekad XX w., będąc zwiastunem przełomu performatywnego.

Bibliografia:

Tadeusz Burzyński: Wyjście z teatru, [w:] Mój Grotowski, wybór i opracowanie Janusz Degler i Grzegorz Ziółkowski, posłowie Janusz Degler, Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, Wrocław 2006, s. 45–53.

Jerzy Grotowski: Odpowiedź Stanisławskiemu, na podstawie stenogramu spotkania z reżyserami i aktorami w Brooklym Academy of Music w Nowym Jorku 22 lutego 1969 roku, przygotował do druku Leszek Kolankiewicz, „Dialog” 1980 nr 5, s. 111–119. Przedruk [w:] tegoż: Teksty z lat 1965–1969. Wybór, wybór i redakcja Janusz Degler, Zbigniew Osiński, Wrocław 1989, s. 145–164; wydanie 2 poprawione i uzupełnione 1990, s. 145–164; wydanie 3 – 1999; [w:] tegoż: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław – Warszawa 2012, s. 467–480.

Jerzy Grotowski: Święto, według stenogramu spotkania ze studentami i profesorami w auli New York University, 13 grudnia 1970, „Odra” 1972 nr 6, s. 47–51. Przedruk [w:] Teksty, Instytut Aktora – Teatr Laboratorium, Wrocław 1975, s. 39–57 oraz jako Święto – dzień, który jest święty i Święto, [w:] tegoż: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław – Warszawa 2012, s. 510–522, 950–958.

Jerzy Grotowski: Takim, jakim się jest, cały, według stenogramu konferencji w sali Ratusza Nowojorskiego 12 grudnia 1970 roku, „Odra” 1972 nr 5, s. 51–56. Przedruk [w:] tegoż: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław – Warszawa 2012, s. 502–509.

Na drodze do kultury czynnej. O działalności instytutu Grotowskiego Teatr Laboratorium w latach 1970–1977, opracowanie i dokumentacja prasowa Leszek Kolankiewicz, Instytut Aktora – Teatr Laboratorium, Wrocław 1978.

Obok teatru, rozmowa z udziałem Jerzego Grotowskiego, Konstantego Puzyny i publiczności, nagrana 19 grudnia 1972 roku w Sali Senatorskiej na Wawelu podczas trzeciego z „Wieczorów Wawelskich 72–73”, „Dialog” 1973 nr 7, s. 95–107. Przedruk [w:] Jerzy Grotowski: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Warszawa 2012, s. 554–577.

Wyszukiwanie w encyklopedii:

wyjście z teatru

Zobacz również