bluźnierstwo

w rozumieniu Grotowskiego podejmowane świadomie działanie wymierzone w symbole i wartości uznawane za ważne, a nawet święte. Jako takie było przezeń odróżniane od profanacji skierowanej przeciwko symbolom i wartościom o znaczeniu przebrzmiałym lub wręcz obcym osobie działającej. Związane z ryzykiem i przekroczeniem, bluźnierstwo stawało się czynem potwierdzającym żywą moc tego, w co wymierzony był jego atak. Według Grotowskiego bluźnierstwo, w przeciwieństwie do aktu wyznawczego, dostarczało możliwości zdystansowania się do własnych korzeni i jednocześnie potwierdzenia ich siły. Było też swoistym testem pozwalającym sprawdzić, czy wartości czczone i chronione zachowują jeszcze jakąkolwiek moc. W tym znaczeniu było podstawowym narzędziem dialektyki apoteozy i ośmieszenia. Koncepcja postawy bluźnierczej została przez Grotowskiego wypracowana i praktycznie zastosowana w okresie pracy nad dwoma najważniejszymi dziełami polskiego dramatu romantycznego: Dziadami i Kordianem, gdzie została zastosowana przede wszystkim w odniesieniu do narodowego mitu ofiary. W okresie pomiędzy tymi dwiema inscenizacjami Grotowski opublikował w lutym 1962 tekst Możliwość teatru, w którym rozwijał koncepcję „ataku na archetyp”, rozwiniętą później w rozróżnienie między bluźnierstwem a profanacją. Elementy tak rozumianego bluźnierstwa były odtąd stałym elementem wszystkich przedstawień Grotowskiego, najczęściej wiążąc się z atakiem i potwierdzaniem wartości podstawowej dla niego postaci – Jezusa Chrystusa. W sposób syntetyczny swoje poglądy na bluźnierstwo i profanację przedstawił Grotowski w czasie siódmego wykładu w Collège de France 20 października 1997 roku.