OPOWIEŚĆ O FAKTACH

W rezultacie, jeśli chodzi o książki Grotowskiego wydane po edycji tomu Ku teatrowi ubogiemu, fakty są następujące: „poprawiona i uzupełniona” edycja przeznaczona dla krajów języka angielskiego, francuskiego i hiszpańskiego, nigdy się nie ukazała; antologia Teksty z lat 1965–1969 została wydana w Polsce w 1989 roku; numer pisma z tekstami powstałymi po roku 1968 wyszedł w Meksyku w 1993 roku1.

Zwykle badacz nie ogranicza się jednak do wyliczenia faktów, on o nich opowiada; i jakkolwiek fakty z natury rzeczy aspirują do prawdy, opowieść o nich może aspirować tylko do wiarygodności. Prawda faktów nie zawiera się wyłącznie w dokumencie, który je potwierdza. Stoją za nimi motywacje, nieprzeniknione nawet dla samego protagonisty. Badacz nie może udzielić im gwarancji, nie popadając w arbitralność. Niemniej jednak bez podtrzymujących je motywacji same fakty nie przemówią.

Towarzyszy nam żywotna iluzja, że wiarygodność opowiadania zobrazuje prawdę faktów. Jeśli zapomnimy, że jest to złudzenie – i zbyt mocno wkroczymy na terytorium motywacji w poszukiwaniu prawdy – popadniemy w arbitralność. Jeśli przyjdzie nam zapomnieć, że ta iluzja jest żywotna – i ograniczymy się wyliczenia faktów – popadniemy w milczenie. Fakty nie przemawiają. Nie ma już opowieści.

• 1. W niniejszym wykazie nie uwzględniłem „Jour Saint” et autres textes (Święto i inne teksty), Gallimard Paris 1974, broszury wydanej w 1973 roku w Paryżu z okazji Festival d’Automne. Oto jej spis treści: „Jour Saint” (Święto) (według wykładu wygłoszonego 13 grudnia 1970 w New York University); Tel qu’on est, tout entier (Takim, jakim się jest, cały) (według wykładu wygłoszonego 12 grudnia 1970 w Town Hall w Nowym Jorku); Ce qui fut (Co było) (według wykładu wygłoszonego w lecie 1970 podczas Festiwalu Ameryki Łacińskiej); …Et le „Jour Saint” deviendra impossible (To święto stanie się możliwe) (poprawiona wersja mowy wygłoszonej 11 października 1972 roku podczas Konferencji francusko-polskiej w Royaumont). Z wyjątkiem Ce qui fut pozostałe teksty zostały włączone do Holiday – the day that is Holy, „The Drama Review”, T58, czerwiec 1973; przekład włoski [w:] Jerzy Grotowski: Holiday (Święto): Il giorno che è santo e Teatro delle Fonti preceduti da Sulla genesi di „Apocalypsis”, pod redakcją Carli Pollastrelli, Fondazione Pontedera Teatro, La casa Usher, Firenze 2006.