Amerykańska awangarda tańca

W roku akademickim 2010/2011, w ramach studiów doktoranckich na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, miałam okazję poprowadzić roczny autorski cykl zajęć, który zatytułowałam „Amerykańska awangarda taneczna lat 60. i 70.”. Zależało mi wówczas na takim doborze materiału, żeby poprzez sam kontakt z nim studenci musieli zadać sobie pytania o granice definicji i kategorii służących do opisu zjawisk tanecznych. W zarysie i dosyć wyrywkowo odniosłam się do historii tańca współczesnego, począwszy od Isadory Duncan, Mary Wigman i Loie Fuller. W kolejnych odsłonach celowo wybierałam przykłady prowokacyjne, skrajne, kwestionujące i naruszające istniejące konwencje. Stąd wśród materiałów filmowych pojawiły się tak różne obrazy, jak np.: Waterwalk Johna Cage'a, Lamentation Marthy Graham czy Trio A Yvonne Rainer. John Cage okazał się tu postacią istotną nie tylko jako czołowy przedstawiciel awangardy w tamtym czasie, ale o wiele bardziej bezpośrednio – jako punkt odniesienia i impuls sprawczy. Z zespołem Merce'a Cunninghama współpracował wówczas jako akompaniator uczeń Cage'a z Black Mountain College, pianista i kompozytor – Robert Dunn. To właśnie za namową Cage'a Dunn zdecydował się poprowadzić w studiu Cunninghama otwarty warsztat z kompozycji ruchu dla tancerzy i choreografów. Metody pracy Dunna, rodzaj zadań, z którymi mierzyli się uczestnicy warsztatu oraz sposób rozmowy na temat powstałych w trakcie warsztatu etiud były w dużej mierze zaczerpnięte z metod pedagogicznych Cage'a. Z grupy warsztatowej Dunna wyłonił się kolektyw Judson Dance Theatre, którego trzon stanowili m.in. Yvonne Rainer, Steve Paxton, Trisha Brown, czy Deborah Hay.

Chodziło też zatem o umiejscowienie zjawisk tanecznych tamtego czasu w określonym kontekście kulturowym i historycznym. Teksty, które stanowiły punkt wyjścia do dyskusji na zajęciach, były z jednej strony historycznym opisem zdarzeń (głównie fragmenty książek Sally Banes Democracy's Body i Terpsichore in Sneakers), z drugiej strony były to wypowiedzi ze środka wydarzeń – autorskie teksty i wywiady z praktykami, tancerzami i choreografami. Oprócz tego, dotknęliśmy również tekstów dotyczących rozmaitych metod pracy z ciałem z pogranicza terapii, rehabilitacji i metody treningowej jak Kinetic Awareness czy Body Mind Centering.

Wśród uczestników zajęć znaleźli się nie tylko teatrolodzy, ale również studenci filozofii czy etnologii; praktycy (tancerze, performerzy, osoby zaangażowane w działania organizacyjne); a także osoby z prawdziwą pasją pisania o tańcu i z silną świadomością konieczności ćwiczenia i poddawania próbom języka opisu i analizy zjawisk tanecznych. Zarówno dla mnie, jak i dla wielu moich studentów spoglądających raczej z perspektywy praktyki teatralnej i tanecznej niż z perspektywy badawczej, najbardziej inspirujące i znaczące były teksty zrodzone z praktyki i doświadczenia, opisy metod pracy, opisy strategii i dróg dojścia, relacje dotyczące motywów i sposobów podejmowania decyzji technicznych, estetycznych, czy płynących z przekonań ideologicznych.

W wyniku tego doświadczenia, zaproponowałam redakcji „Performera” publikację tłumaczeń wybranych tekstów z tej właśnie grupy. Ogłoszenie ich polskich przekładów wydaje mi się celowe również ze względu na ich zaskakującą świeżość mimo upływu, w niektórych przypadkach nawet i pięciu dekad. W cyklu tłumaczeń publikowanych na łamach kolejnych numerów „Performera” będą pojawiać się, w miarę możliwości, teksty: Yvonne Rainer, Steve’a Paxtona i innych osób związanych z Judson Dance Theatre, wywiady z Johnem Cage’em, czy Anną Halprin, założycielką San Francisco Dancres' Workshop.

Autorki pierwszego tekstu z cyklu, Yvonne Rainer (ur. 1934) nie trzeba właściwie przedstawiać. Jej nazwisko funkcjonuje niemal jak emblemat tanecznej awangardy lat sześćdziesiątych. Rainer jest również uznanym filmowcem i autorką kilku książek, i w tych dziedzinach jest twórcą równie prowokacyjnym i bezkompromisowym, jak w obszarze tańca. Jednym z haseł wywoławczych przy jej nazwisku jest tzw. No manifesto, króciutki tekst wyliczający rozmaite aspekty teatralnej/tanecznej rzeczywistości, którym autorka mówi NIE. Właściwie od pierwszej publikacji tekst zaczął żyć własnym życiem, a kontekst, okoliczności i motywy jego powstania zatarły się w czasie. W swojej autobiograficznej książce Feelings are Facts. A Life, Rainer pisze o tym fragmencie w następujący sposób:

Niesławny No manifesto wlókł się za mną od momentu, kiedy został po raz pierwszy opublikowany. Każdy krytyk tańca, który w jakikolwiek sposób zbliżył się do mojej pracy i kariery, wywlekał właśnie ów tekst, zazwyczaj z towarzyszącymi oznakami dezaprobaty. Przywołuję go tutaj jedynie po to, aby umieścić go w kontekście jako prowokację, która zrodziła się z określonej pracy. Nie miał być to tekst określający normy postępowania na wszystkie czasy dla wszystkich choreografów. Jego zadanie miało być takie, jakie od zawsze wyznacza uświęcona wiekami tradycja manifestu: oczyścić atmosferę w określonym momencie kulturowym i historycznym. Mam nadzieję, że pewnego dnia zostawią mój manifest w spokoju1.

Podobna jest intencja poniższego tłumaczenia artykułu Yvonne Rainer zamieszczonego po raz pierwszy na łamach „Tulane Drama Review” w 1965 roku: umieścić No manifesto w kontekście pracy, prób, podejmowania ryzyka, zmagań z pytaniami i wątpliwościami, które ta praca generowała.

Artykuł, w obrębie którego pojawił się No manifesto, dotyczy spektaklu Parts of Some Sextets. W oryginale został on opublikowany ze zdjęciami ze spektaklu autorstwa Petera Moore'a. Ze względu na nieco skomplikowaną drogę formalną związaną z prawami autorskimi do zdjęć oraz brak bezpośrednich odniesień do nich w tekście, zdecydowaliśmy się ich nie publikować. Zdjęcia dokumentujące spektakl Parts of Some Sextets można znaleźć m.in. na następujących stronach internetowych:

http://www.danspaceproject.org/blog/?p=729

http://grupaok.tumblr.com/post/26641195355/yvonne-rainer-fling-from-some-parts-of-some

http://www.artstudium.org/archives/2010/12/english_interact_2010_everybod_1.html

O autorze »

• 1. Yvonne Rainer: Feelings Are Facts. A Life, MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London 2006, s. 264.