Retro/per/spektywy

W łódzkiej Fabryce Sztuki (w dawnych budynkach fabrycznych) mieści się Stowarzyszenie Teatralne Chorea1, które w dniach 13–21 sierpnia 2010, a więc już po „sezonie Grotowskiego”, zorganizowało festiwal swoich inscenizacji i warsztatów, wyświetlało filmy i zaprezentowało wystawę. Na zwolenników liczono także przy organizacji festiwalu. Nazwano go Retro/per/spektywy, a zainaugurowano przedstawieniem Grotowski – próba odwrotu. Angielska nazwa An attempt to retreat podpowiada, że próba (także próba teatralna) oznacza raczej wypróbowanie czegoś, wypróbowanie odejścia, odwrócenia się. Od Grotowskiego?

Kiedy dobiegła mnie informacja, że Tomasz Rodowicz przygotowuje inscenizację o Grotowskim, przyszło mi do głowy, że jest kamikadze. Kiedy mówił, że chce skonfrontować swoje wspomnienia z wyobrażeniami dzisiejszych młodych ludzi o Grotowskim, wyglądało to na jeszcze większe szaleństwo. Połączyć przeszłość z przyszłością, być zarówno ówczesnym uczniem jak i dzisiejszym nauczycielem, reżyserem, być przy tym na scenie i dać radę podczas paru tygodni prób przygotować dwugodzinne przedstawienie? Dali radę. Może dlatego, że było to nie tyle o Grotowskim, co o nich, dlatego, że szukali u niego czegoś dla siebie, i ponieważ Rodowicz dysponuje fantastyczną kombinacją doświadczeń.

Należy do pierwszej generacji warszawskiej kontrkultury, która nie dotyczyła jedynie teatru, ale całego sposobu życia. Rodowicz widzi szczególny przejaw polskiej kreatywności w tym, że kiedy sytuacja wygląda beznadziejnie, budzi się w Polakach coś, co broni przed zniewoleniem i wypracowujemy sobie przestrzeń wolności, gdzie można żyć. „Kontrkultura to był też rodzaj ucieczki do przodu i rodzaj wyboru, którego można było dokonywać na poziomie innym niż polityczny.[...] Po pierwsze dawał szansę na kontakt ze światem poprzez sztukę, muzykę i wszystko, co jest interesujące i twórcze; po drugie, tworzył nowe środowiska i nowe sposoby funkcjonowania grup przyjaciół. Wokół czegoś można było się spotykać i wokół czegoś można było działać. No i najważniejsze – zrozumiałem, że wszystko, co wartościowe, można robić wyłącznie pod prąd, według porzekadła, że z prądem płynie tylko gówno.“2

Od zakładania kapel Rodowicz przeszedł do założenia pierwszego centrum socjoterapeutycznego w Polsce, które stało się azylem dla tych, którzy pogubili się podczas poszukiwania wolności. Studiował teologię, ale kiedy w 1974 roku zobaczył Apocalypsis cum figuris (grane przez dziesięć lat, bo było bramą wstępu do parateatru dla widzów, którym samo oglądanie nie wystarczało i chcieli iść dalej), odkrył podobno, że musi zająć się teatrem. Dziś wspomina, że parateatralne akcje były zasadniczym projektem kontrkulturowym. Przygotowywał je i łączył z niezależnymi grupami osobistego rozwoju, muzycznymi, ekologicznymi, edukacyjnymi i samopomocowymi alternatywami. Do tego prądu należał na początku także Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice“, który założył wraz z Włodzimierzem Staniewskim (1976) i przez dwadzieścia siedem lat współtworzył jego sławne „Wyprawy” i inscenizacje.

Projekt Grotowski – próba odwrotu zrealizował z trzema członkami grupy i trzema stażystami, wybranymi spośród uczestników warsztatów twórczych. Niehomogeniczną grupę (niektórzy przeszli gardzienicki trening, inni przez aktorskie czy inne szkoły, niektórych różniło też życiowe doświadczenie) połączyło zadanie, by wybrać z tekstów Grotowskiego coś, co jest dla każdego z nich osobiście ważne. Każdy znalazł dla siebie kawałek. Połączyli się także dzięki temu, że wspólnie trenowali, że są młodzi i nie mieli kontaktu z Grotowskim czy z jego pracą, że był on dla nich figurą historyczną. Szukali i pozwalali się zaskoczyć, wyjaśnia Rodowicz i przywołuje pytania, które wyłowiła dla siebie ta grupa (inna miałaby inne): Jak się godzi egocentryczne wychowanie aktorów w szkołach teatralnych z pojęciem aktora u Grotowskiego? Czy idea teatru jako spotkania ma jakiś styczny punkt z polskim katolicyzmem? Czy Grotowski pomaga przy poszukiwaniu własnej tożsamości? Czy jego idee dadzą się zastosować w leczeniu psychiatrycznym? Czy można tworzyć przedstawienie i nie chcieć być aktorem?3 Takie pytania mamy w głowie, ale także w ciele, a na sali poznajemy je poprzez osobiste historie, które się ucieleśniają. Jak to wygląda?

Grotowski – próba odwrotu

• 1. Chorea powstała z Orkiestry Antycznej Tomasza Rodowicza i z Tańców Labiryntu Doroty Porowskiej i Elżbiety Rojek; razem z reżyserem Pawłem Passinim odeszli w 2004 roku z Gardzienic, a po pewnym czasie zakotwiczyli w Łodzi, gdzie założyli niezależną, częściowo dotowaną przez publiczne instytucje, Fabrykę Sztuki.
• 2. Zofia Dworakowska: Kontrkulturowe wyjścia z teatru. Rozmowa 04, Tomasz Rodowicz, [w:] Wolność w systemie zniewolenia. Rozmowy o polskiej kontrkulturze, redakcja naukowa Aldona Jawłowska, Zofia Dworakowska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2008, s. 219–238.
• 3. Zob. Tomasz Rodowicz: Grotowski – Próba odwrotu, [w:] Teatr Chorea, pierwsze sześć lat, pod redakcją Małgorzaty Jabłońskiej, Stowarzyszenie Teatralne „Chorea“, Łódź 2010, s. 92.