Wschodnie peregrynacje i praktyki Juliusza Osterwy

Tytułem tego szkicu chcę nawiązać do tradycji powieści edukacyjnej Bildungsroman ukazującej proces kształtowania się osobowości młodego bohatera. Bildung oznacza „kształcenie” i „tworzenie”, formowanie postawy, światopoglądu, wartości, zdobywanie doświadczenia. Owo doświadczenie często uzyskuje się w drodze – w podróży, kiedy kolejne etapy wędrówki wyznaczają kolejne stopnie edukacji, rozwoju i samopoznania. Często okoliczności życiowe fundują bohaterowi taki przyspieszony kurs dojrzewania. Wydaje mi się, że najważniejsze Lata nauki Juliusza Osterwy przypadły właśnie na jego Lata wędrówki. W Notatkach do wspomnień, napisanych w 1938 roku do „Sceny Polskiej”, na wieść o śmierci Stanisławskiego, sam artysta wyodrębnił główne etapy swej podróży, czyli „okoliczności, które bezpośrednio, czy pośrednio miały wpływ na kierunek życiowego marszu, na gatunek i rodzaj «tych dzisiejszych zajęć»”1. Jako najbardziej znaczące stacje Osterwa wskazał: KRAKÓW 1905, WARSZAWĘ 1912, SAMARĘ 1915, MOSKWĘ 1916 i KIJÓW 1917.

Chciałabym przyjrzeć się etapom wędrówki wymuszonej, czyli exodusowi na Wschód, kiedy Osterwa wraz z innymi artystami, będącymi poddanymi austriackimi został zmuszony do opuszczenia Warszawy i udania się na zesłanie w głąb Rosji. Na mapie tego trwającego trzy lata wygnania wyraźnie wyodrębniają się trzy przystanki: Samara, Moskwa i Kijów.

• 1. Juliusz Osterwa: Notatki do wspomnień, [w:] tegoż: Reduta i teatr. Artykuły, wywiady, wspomnienia – 1914–1947, opracowanie Zbigniew Osiński, Wiedza o Kulturze, Wrocław 1991, s. 227. Pierwodruk: „Scena Polska” 1938, z. 2–3.