Wyszukiwanie w encyklopedii:

2011-03-27
2021-04-05

Stanisławski Konstantin Siergiejewicz

Konstantin Stanisławskiwłaściwie K.S. Aleksiejew (1863–1938), rosyjski reżyser, dyrektor teatru, aktor, jeden z największych reformatorów i najważniejszych twórców teatru XX wieku. Zdobywszy doświadczenie i pewną popularność jako aktor i reżyser przedstawień amatorskich i niezależnych, w roku 1897 wraz z Władimirem I. Niemirowiczem-Danczenką założył Moskiewski Teatr Artystyczny, który zainaugurował swą działalność rok później. Stanisławski odgrywał w nim wiodącą rolę jako aktor (do 1928) i reżyser (m.in. słynne inscenizacje sztuk Czechowa: Czajka, 1898; Wujaszek Wania, 1899; Trzy siostry, 1901; Wiśniowy sad, 1904), a przede wszystkim jako osoba prowadząca warsztatowe poszukiwania w zakresie twórczości aktorskiej. Zaowocowały one stworzeniem tzw. „systemu” Stanisławskiego, który w ciągu kilku dekad, dzięki przedstawieniom, publikacjom (Moje życie w sztuce, 1924; Praca aktora nad sobą, 1936) i występom gościnnym stał się podstawową metodą aktorstwa psychologicznego, rozwijaną w oryginalny sposób m.in. przez Michaiła Czechowa, Lee Strasberga i Stellę Adler. Jego zasadniczym celem było wypracowanie metody świadomego oddziaływania na podświadome procesy twórcze, przede wszystkim przez odwołanie do pamięci emocjonalnej i współodczuwania. Pod koniec życia Stanisławski, nie rezygnując ze swych podstawowych założeń, odszedł od pracy nad emocjami ku pracy nad akcjami cielesnymi, rozwijając metodę działań fizycznych. Z ideami i osiągnięciami Stanisławskiego Grotowski zapoznał się w czasie studiów w Państwowej Szkole Aktorskiej (od 1955 Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna) w Krakowie. W tych latach – jak sam później wspominał – był ortodoksyjnym „stanisławszczykiem”, dysponującym rozległą wiedzą o dokonaniach Stanisławskiego W okresie stalinowskim w edukacji i praktyce teatralnej Związku Radzieckiego i krajów od niego zależnych (w tym i Polski) panowała zadekretowana przez władzę dominacja uproszczonego i zdogmatyzowanego „systemu” Stanisławskiego, który traktowano jako niezawodną metodę realistycznej gry aktorskiej zgodnej z zasadami realizmu socjalistycznego. Swoisty państwowy kult Stanisławskiego umożliwiał jednak samodzielne zapoznawanie się z jego dorobkiem. W roku 1951 – a więc w tym samym, w którym Grotowski rozpoczął studia w szkole krakowskiej – ukazały się polskie przekłady Etyki i Mojego życia w sztuce, zaś trzy lata później wydano tłumaczenie obu części Pracy aktora nad sobą. Dostępne też były materiały opisujące tak ważne dla Grotowskiego poszukiwania w zakresie „metody działań fizycznych”, w tym kluczowa dla jego wiedzy w tym względzie i wielokrotnie przywoływana książka Wasilija Toporkowa Stanisławski na próbie, wydana w Moskwie w roku 1949 (bardzo dobrze znana Grotowskiemu, o czym świadczy jego syntetyczne opracowanie na temat metody działań fizycznych z roku 1954). Grotowski wielokrotnie odwoływał się bezpośrednio do Stanisławskiego, a w latach 90. deklarował wprost: „byłem zawsze uczniem Stanisławskiego i […] nic się pod tym względem nie zmieniło. Po prostu zacząłem moją drogę tam, gdzie Stanisławski ją skończył, ponieważ umarł” (Przemówienie doktora „honoris causa” Jerzego Grotowskiego, „Notatnik Teatralny” zima 1992, nr 4, s. 21). Jednocześnie przestrzegał przed ślepym naśladowaniem i kopiowaniem „systemu”, wzywając do dania własnej „odpowiedzi Stanisławskiemu”.

Bibliografia: 

Jerzy Grotowski: Artystyczny testament K. S. Stanisławskiego, „Przegląd Filmowy. Czasopismo Studenckiego Koła Naukowego przy Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi”, nr 2/3. rok V luty – marzec 1954, s. 30–38.

Jerzy Grotowski: Odpowiedź Stanisławskiemu, na podstawie stenogramu spotkania z reżyserami i aktorami w Brooklym Academy of Music w Nowym Jorku 22 lutego 1969 roku, przygotował do druku Leszek Kolankiewicz, „Dialog” 1980 nr 5, s. 111–119. Przedruk [w:] Jerzy Grotowski: Teksty z lat 1965–1969. Wybór, wybór i redakcja Janusz Degler, Zbigniew Osiński, Wrocław 1989, s. 145–164; wydanie 2 poprawione i uzupełnione 1990, s. 145–164; wydanie 3 – 1999.

Agnieszka Kruszewska: Nie przestawaj szukać. O metodzie działań fizycznych u Stanisławskiego i Grotowskiego, „Pamiętnik Teatralny” 2000 z. 1–4, s. 536–573.

Zbigniew Osiński: Tradycja Konstantego S. Stanisławskiego w Reducie (1919–1939) i Teatrze Laboratorium (1959–1984), [w:] tegoż: Grotowski wytycza trasy, Warszawa 1993, s. 147–184.

Thomas Richards: Pracując z Grotowskim nad działaniami fizycznymi. „Wprowadzenie” oraz esej „Od zespołu teatralnego do sztuki jako wehikułu” Jerzego Grotowskiego, przełożyli Andrzej Wojtasik, Magda Złotowska, Kraków 2003.

Konstantin S. Stanisławski, Pisma, wydanie pod redakcją Edwarda Csato, t. 1: Moje życie w sztuce, przełożyła Zofia Petersowa; t. 2: Praca aktora nad sobą w twórczym procesie przeżywania, przełożył Aleksander Męczeński; t. 3: Praca aktora nad sobą w twórczym procesie realizacji, przełożył Aleksander Męczeński; t. 4: Artykuły, fragmenty, rozmowy, Warszawa 1954.

Wasilij O. Toporkow: Stanisławski na próbie. Wspomnienia, przełożył Jerzy Czech. Przedmowa do wydania polskiego Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007.

Juliusz Tyszka: Stanisławski a Grotowski – glosy do gloss, „Pamiętnik Teatralny” 2000 z. 1–4, s. 574–589.