Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie

wyższa uczelnia artystyczna utworzona w 1946 jako Państwowa Szkoła Dramatyczna po likwidacji trzech istniejących od 1945 studiów dramatycznych. Jej pierwszym dyrektorem był Juliusz Osterwa, który jednak wkrótce musiał zrezygnować z pracy w związku z ciężką chorobą. W 1949 szkoła otrzymała status uczelni wyższej i została przemianowana na Państwową Wyższą Szkołę Aktorską. W latach 50. uruchomiono Wydział Reżyserii (działał do 1962, odnowiony w 1972) i Oddział Lalkarski (działał 1954–64, w 1972 został odnowiony jako wydział zamiejscowy we Wrocławiu), co doprowadziło do przekształcenia uczelni w roku 1955 w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną. Grotowski był związany z krakowską szkołą w latach 1951–56, najpierw jako student aktorstwa, potem jako asystent (od III roku studiów), a po przerwie spowodowanej wyjazdem do Moskwy w roku 1955, jako asystent i jednocześnie student reżyserii. Ówczesna PWSA działała w warunkach państwa totalitarnego, w którym oficjalnie zadeklarowano i pilnowano monopolu estetyki realizmu socjalistycznego. W odniesieniu do praktyki edukacji teatralnej oznaczało to dominację uproszczonego i zdogmatyzowanego „systemu” Stanisławskiego, który traktowano jako niezawodną metodę realistycznej gry psychologicznej. Jednak mimo oficjalnej dominacji socrealizmu PWSA podtrzymywała najlepsze tradycje polskiego aktorstwa przedwojennego. W jej gronie pedagogicznym było wielu profesorów związanych przed 1939 z Redutą (m.in. Halina Gallowa, Józef Karbowski) lub współpracujących z Osterwą w okresie jego dyrekcji krakowskiej w latach 1932–35 (Władysław Woźnik). Podobnie jak na wszystkich krakowskich scenach zawodowych pielęgnowano tu osiągnięcia zawodowe i rzemieślniczą rzetelność warsztatu aktorskiego, stanowiącą swoisty znak rozpoznawczy teatru krakowskiego od lat 70. XIX wieku (tzw. szkoła krakowska stworzona przez Stanisława Koźmiana i jego współpracowników). Egzaminy wstępne zdawał Grotowski we wrześniu 1951 roku. Z części praktycznej (6 IX) otrzymał jedną ocenę dobrą (głos), dwie dostateczne (warunki zewnętrzne i wyrazistość) oraz jedną niedostateczną (w ocenie egzaminatorów kandydat miał wady wymowy). Mimo to został dopuszczony do egzaminu teoretycznego (7 IX), a napisana w jego ramach praca na temat „W jaki sposób może się teatr przyczynić do budowy socjalizmu w Polsce?” została oceniona jako bardzo dobra. Dzięki temu, a także dzięki posiadaniu dyplomu przodownika nauki i pracy, został warunkowo przyjęty na studia. Wspominając po wielu latach czasy szkolne i ówczesnych profesorów, Grotowski wymieniał: Władysława Woźnika, Józefa Karbowskiego, Władysława Krzemińskiego, Marię Bogurską oraz Marię Bieńkowską, śpiewaczkę, prowadzącą zajęcia z impostacji głosu. Nie wymienił natomiast Eugeniusza Fuldego, który gnębił studenta Grotowskiego i twierdził, że żadnego pożytku z niego jako aktora nie będzie. Oceniając ówczesną szkołę jako całość, Grotowski – choć niedwuznacznie wskazywał na jej naiwności i anachronizmy, a także na biegunowo odmienne od jego własnych poszukiwań wyobrażenie o teatrze – przyznawał, że była „dobra przez tę pewną solidność i luzowość, różnorodność i akceptację rzeczy nieznanych, akceptację poszukiwań studentów”. Owe poszukiwania, stanowiące wręcz rodzaj studenckiej kontrpropozycji wobec tego, co znajdowało się w oficjalnym programie nauczania, prowadzone były w ramach działalności Studenckiego Koła Naukowego. W relacjach i wspomnieniach z tego okresu Grotowski (który od III roku studiów był już w szkole krakowskiej asystentem) pojawia się zazwyczaj jako pełen pasji i młodzieńczego radykalizmu reformator, a zrazem odważny eksperymentator (niekiedy uznawany z tego względu za dziwaka i wyśmiewany). Na IV roku studiów, zgodnie z programem, Grotowski brał udział w pracach dyplomowych studentów. W przedstawieniu Mieszczan Maksyma Gorkiego przygotowanym pod opieką Józefa Karbowskiego (premiera 26 V 1955) grał Piotra, zaś praca nad tą rolą stała się podstawą dyplomowej pracy teoretycznej, zatytułowanej O konkretności natchnienia (VI 1955), w którym znaleźć można zalążki przyszłych koncepcji rozwijanych w Teatrze Laboratorium. Wcześniej Grotowski asystował Władysławowi Krzemińskiemu przy cieszącym się sporą popularnością przedstawieniu Intryga i miłość Friedricha Schillera (premiera 17 I 1955). Po latach wspominał tę współpracę z humorem i sentymentem jako doświadczenie spotkania z teatrem całkowicie odmiennym, ale zarazem godnym szacunku w swej rzemieślniczej fachowości i znajomości widzów (Jerzy Grotowski: Do studentów i wykładowców PWST w Krakowie, „Didaskalia. Gazeta Teatralna” 1999 nr 29, s 2–3). Z kolei przy trzecim przedstawieniu dyplomowym – montażu fragmentów dramatów Słowackiego, zatytułowanym Sceny miłosne – wystąpił jako autor opracowania reżyserskiego. Do PWST powrócił Grotowski 1 października 1956 jako student Wydziału Reżyserii i jednocześnie asystent (asystował przy Antygonie Jeana Anouihla w reżyserii Jerzego Kaliszewskiego; premiera 12 I 1957). W roku akademickim 1957/58 zaproponował władzom PWST realizację własnej adaptacji Procesu Franza Kafki oraz inscenizację Szewców Stanisława Ignacego Witkiewicza; propozycje te nie zostały przyjęte. Grotowski w tym roku asystował Jerzemu Kreczmarowi przy pracy nad dramatem Henri de Montherlanta Port–Royal (premiera w Teatrze Kameralnym, 15 XII 1957), Kaliszewskiemu przy sztuce Michela de Ghelderodego Jaki piękny dzień (premiera 29 III 1958, także w Teatrze Kameralnym) oraz Halinie Gryglaszewskiej przy dyplomowym przedstawieniu Czarownic z Salem Arthura Millera (pokazy w maju i czerwcu 1958). Samodzielnie natomiast przygotował spektakl dyplomowy IV roku Wydziału Aktorskiego PWST – Kobieta jest diabłem Prospera Mérimée’go (premiera w czerwcu 1958). Dyplom reżyserski PWST Grotowski uzyskał już jako kierownik artystyczny Teatru 13 Rzędów, 10 października 1960, na podstawie pracy dyplomowej Między teatrem a postawą wobec rzeczywistości oraz dołączonego do niej projektu inscenizacji Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry.