Teatr Laboratorium

najbardziej znana i najczęściej stosowana ogólna nazwa zespołu Jerzego Grotowskiego. Określenie „laboratorium” zostało oficjalnie dodane do nazwy Teatru 13 Rzędów 1 marca 1962 roku niedługo po premierze Kordiana, w trakcie prac nad Akropolis. Wiązało się ono z przełomową zmianą w praktyce zespołu, jaką było rozpoczęcie metodycznych prac badawczych w zakresie sztuki aktorskiej. Oznaczało to stopniowe odchodzenie od pracy nakierowanej bezpośrednio na wymagania i potrzeby związane z kolejnymi przedstawieniami na rzecz prowadzonego metodami teatralnymi procesu poznawczego, dotyczącego tyleż sztuki aktorskiej, co możliwości organicznego rozwoju człowieka.

Określenie Teatr Laboratorium przyjęło się powszechnie po przeprowadzce zespołu do Wrocławia i mimo kolejnych zmian oficjalnej nazwy instytucji było używane jako popularna i wygodna w użyciu formuła skrótowa. Przyjęte przez badaczy i rozpowszechnione utożsamianie Teatru Laboratorium z teatrem Grotowskiego, choć w dużej mierze zasadne, nie oddaje jednak do końca zmian, jakie zachodziły w sposobie funkcjonowania instytucji. Od początku działalności we Wrocławiu Teatr Laboratorium patronował działaniom podejmowanym w sposób mniej lub bardziej niezależny przez poszczególnych członków zespołu, a nawet przez osoby do niego nienależące (stażyści). Tendencja ta narastała w okresie parateatru, zaś wraz z początkiem Teatru Źródeł i rozpoczęciem przez Grotowskiego prac z międzynarodową grupą wybranych współpracowników stało się jasne, że wiele działań obejmowanych nazwą i prowadzonych przez instytucję Teatr Laboratorium jest prowadzonych niezależnie od pracy samego Grotowskiego (Drzewo ludzi, Thanatos polski), choć oczywiście odbywają się za jego zgodą i wiedzą.

Ten wewnętrzny podział stał się podstawą programu działania ogłoszonego w czasie obchodów jubileuszu 20-lecia 15 listopada 1979 (Teatr Laboratorium po dwudziestu latach. Hipoteza robocza). Nietożsamość działań Teatru Laboratorium i poszukiwań Grotowskiego potwierdziły też decyzje personalno-administracyjne: mianowanie Zygmunta Cynkutisa zastępcą dyrektora (1978–1980) i objęcie stanowiska dyrektora przez Ludwika Flaszena (1980–1984). Przez cały ten okres ogromne znaczenie i zasługi dla funkcjonowania instytucji i zespołu miała działalność pracowników administracji od kierującego nią Jędrzeja Sella, przez sekretarkę Grotowskiego Stefanię Gardecką, główną księgową Olgę Piech, po zapewniającego obsługę techniczną Czesława Szarka.

Po wprowadzeniu stanu wojennego i wyjeździe Grotowskiego z Polski Teatr Laboratorium ograniczył swoją działalność, funkcjonując przede wszystkim jako platforma instytucjonalna łącząca działania poszczególnych członków zespołu. W grudniu 1982 do przebywającej we Francji części grupy dotarł list Grotowskiego informujący, że pozostaje na emigracji i prosi o niekontynuowanie działalności instytucji związanej z jego nazwiskiem. Była to w zasadzie prośba o rozwiązanie Teatru Laboratorium. Po długich dyskusjach głosami większości zespołu oficjalną decyzję o jego samorozwiązaniu z dniem 31 sierpnia 1984 ogłoszono 28 stycznia tegoż roku. W siedzibie Teatru rozpoczęło funkcjonowanie Drugie Studio Wrocławskie, kierowane przez Zygmunta Cynkutisa, który nie podpisał aktu samorozwiązania. Po jego śmierci i zamknięciu Studia w siedzibie Teatru zorganizowano Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, obecnie Instytut im. Jerzego Grotowskiego.