Memoriał w sprawie utworzenia placówki muzealno-archiwalnej Teatru i Instytutu Laboratorium we Wrocławiu
Tekst wcześniej publikowany w „Kronice działalności Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych 1990–1999”, pod redakcją Zbigniewa Osińskiego, opracowanie Maria Hepel, Wrocław 2000, s. 26–29.
Upoważnieni przez Dyrektora Wydziału Kultury, mgr. Stanisława Krotoskiego, dokonaliśmy 28 czerwca 1984 roku wstępnej lustracji archiwum Instytutu Laboratorium. Jej celem miało być wydanie opinii o przeprowadzonych dotąd pracach nad uporządkowaniem znajdujących się w nim dokumentów i materiałów, które w związku z zakończeniem działalności Instytutu Laboratorium mają zostać przekazane kilku instytucjom. Jesteśmy głęboko zaniepokojeni tym projektem. Byłoby niewybaczalnym błędem i niepowetowaną stratą, gdyby doszło do podziału tego, co jest całością i co jako całość może pełnić kilka ważnych funkcji.
Uważamy, że należy uczynić wszystko, co tylko możliwe, aby:
zachować w całości
archiwum i trwały dobytek Teatru i Instytutu Laboratorium.
Znajdujące się w archiwum materiały oraz inne zbiory mają wyjątkową wartość, a ich znaczenie – właśnie jako całości – będzie rosnąć wraz z upływem czasu. Dostęp do całości archiwum będzie nie tylko wielkim dobrodziejstwem dla przyszłych badaczy i krytyków, znacznie ułatwiającym pracę. Zbiory te – odpowiednio uporządkowane i częściowo eksponowane – mogą spełnić istotne funkcje społeczne i kulturowe, umożliwiając szerokim kręgom społecznym poznanie całej historii jednego z najoryginalniejszych i najdonioślejszych zjawisk w historii współczesnego teatru.
Dlatego uważamy, iż najkorzystniejszym rozwiązaniem powyższej sprawy byłoby utworzenie odrębnej placówki muzealno-archiwalnej, w której znalazłoby się całe archiwum Teatru i Laboratorium, zawierające m.in. 140 teczek dokumentów i materiałów [...], kilkaset programów, plakatów i afiszy, jego cenny i unikalny księgozbiór (około 500 tomów), zbiór fotografii, kilka filmów o wielkiej wartości dokumentalnej oraz inny trwały dobytek (rekwizyty, kostiumy, elementy scenografii itp.).
Uzasadnienie
Nie ma potrzeby dowodzić tutaj, jak wielką rolę w historii polskiego teatru odegrał Teatr 13 Rzędów i Teatr Laboratorium. Nie ma także potrzeby wykazywać, jaki wielki wpływ wywarła jego działalność na teatr światowy. Pod tym względem był zjawiskiem wyjątkowym w naszej kulturze, przyczyniając się jednocześnie do jej szerokiej popularyzacji na całym świecie. Znaczenie to nie skończy się wraz z oficjalnym zamknięciem działalności Instytutu Laboratorium. Stając się zjawiskiem historycznym i zajmując trwałe miejsce w historii sztuki teatru, oddziaływać będzie jeszcze długo w przyszłości, fascynując kolejno pokolenia twórców, badaczy, krytyków i miłośników teatru.
Teatr Laboratorium mocno i na trwałe wrósł w kulturę Wrocławia, rozsławiając to miasto w całym świecie. Trudno pogodzić się z myślą, że mógłby nie pozostać po nim żaden trwalszy ślad i widomy znak jego 20-letniej działalności w naszym mieście.
Teatr jest sztuką swego czasu i przemija w czasie, zostawiając mniej lub bardziej trwałe ślady. Często niefrasobliwie przechodzi się nad tym do porządku dziennego, zapominając, że to, co nie zostanie w danym momencie zabezpieczone, łatwo ulega zniszczeniu lub rozproszeniu. Wielekroć z ogromnym trudem trzeba potem odtwarzać to, co nie zostało przez poprzedników w porę docenione i zachowane. Nie powinniśmy popełnić tego błędu. Stoimy przed historyczną szansą ocalenia dla przyszłości wszelkich materialnych śladów i dokumentów działalności Teatru Laboratorium. Sądzimy, że gdybyśmy tego nie uczynili i dopuścili do rozproszenia jego archiwum i zbiorów, sąd przyszłych pokoleń byłby dla nas gorzki i surowy.
Uważamy, że nasza propozycja może temu zapobiec. Co więcej: placówka muzealno-archiwalna może być instytucją „żywą”, spełniając wiele pożytecznych funkcji i niejako przedłużając możliwość dalszego kulturotwórczego oddziaływania myśli i praktyki Teatru Laboratorium.
Założenia organizacyjne
- Placówka muzealno-archiwalna powinna być instytucją samodzielną, podporządkowaną bezpośrednio Wydziałowi Kultury. Działać może na podstawie odpowiednich przepisów regulujących funkcjonowanie podobnych placówek muzealnych i archiwalnych. Powinna mieć swój własny regulamin wewnętrzny, określający zarówno jej status organizacyjny, jak i cele działalności. Patronat nad nią może sprawować Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Placówka składałaby się z trzech podstawowych działów: a) stałej ekspozycji, obrazującej 25-letnią działalność Teatru Laboratorium, b) archiwum, c) biura (sekretariatu).
- Placówka musi być ulokowana w miejscu, gdzie istniał Teatr Laboratorium. Proponujemy, by mieściła się w trzech pomieszczeniach znajdujących się w budynku w Przejściu Żelaźniczym, które są wydzielone od pozostałych sal Instytutu Laboratorium. Jedno z nich ma około 90 m2 i dobrze nadaje się na salę wystawową.
- Liczba zatrudnionych pracowników może ograniczyć się do dwóch (obsługa biura i stanowisko archiwisty).
- Nazwa placówki uzależniona jest od jej organizacji. Proponujemy: Muzeum i Archiwum Teatru Laboratorium (ewentualnie Punkt Muzealny i Archiwum Teatru Laboratorium, Ośrodek Muzealno-archiwalny Teatru Laboratorium).
- W przyszłości, gdy zostanie utworzone we Wrocławiu Muzeum Teatralne, placówka stałaby się jego wyodrębnionym działem.
Program działalności
Placówka powołana zostaje po to, aby archiwum i zbiory Teatru i Instytutu Laboratorium – odpowiednio uporządkowane i skatalogowane – zostały w całości przechowane w jednym miejscu. Powinny one być systematycznie uzupełniane materiałami z przeszłości (np. pilnie trzeba odtworzyć zbiory fotografii), jak i tymi, które będą nadal powstawać (przede wszystkim publikacje prasowe i książki). Materiały archiwalne mogą być udostępniane na ogólnie obowiązujących zasadach, z wyjątkiem tych, które zostaną wydzielone i zastrzeżone specjalną klauzulą. Korzystać z nich będą w pierwszym rzędzie badacze, krytycy, ludzie teatru, studenci.
Placówka powinna utrzymywać liczne kontakty z ośrodkami teatralnymi i naukowymi za granicą i poprzez wymianę różnych materiałów (np. afiszy i programów) wzbogacać swe zbiory o materiały obcojęzyczne.
Muzealny charakter placówki wiązać się będzie przede wszystkim ze stałą wystawą, ukazującą 25 lat historii Teatru Laboratorium i jego recepcji w kraju i na świecie. Eksponowane na niej byłyby wszystkie zachowane elementy przedstawień (kostiumy, rekwizyty, elementy scenografii, ich pełna dokumentacja: zdjęcia, projekty, afisze, plakaty, programy oraz ważniejsze publikacje Teatru Laboratorium, wydania książek Jerzego Grotowskiego, wybrane recenzje, rozprawy i książki o Teatrze.
Można być pewnym, że ekspozycja będzie chętnie oglądana przez wycieczki i turystów indywidualnych. Zważywszy na światową sławę Teatru Laboratorium, na pewno jej obejrzenie stanie się stałym programem wycieczek zagranicznych.
Sala wystawowa powinna być tak urządzona, by można było wyświetlać w niej zachowane filmy dokumentujące poszczególne przedstawienia, jak i prowadzone przez członków zespołu staże i ćwiczenia. Projekcje te mogą być włączone w program zwiedzania wystawy, ale powinny być także stałą formą działalności placówki (po wykonaniu odpowiedniej ilości kopii) jako dopełnienie prowadzonej przez nią akcji popularyzatorskiej.
Działalność ta nie musi ograniczać się do siedziby. Nadal bowiem napływają z różnych stron Polski zgłoszenia na projekcje filmów o Teatrze Laboratorium i filmów instruktażowych. Placówka może te zgłoszenia uwzględniać i służyć pomocą w tym zakresie teatrom studenckim, scenom eksperymentalnym, szkołom teatralnym, uniwersyteckim ośrodkom teatrologicznym itd.
Opiekę nad realizacją programu można powierzyć Radzie Naukowej, w której skład powinni wejść także członkowie Teatru Laboratorium.
Głęboko przekonani o ważności roli społeczno-kulturowej, jaką może spełnić ta placówka, zwracamy się z gorącym apelem do władz politycznych i administracyjnych Wrocławia o pozytywne ustosunkowanie się do naszej propozycji i powzięcie odpowiednich decyzji. Na pewno powinna być ona jeszcze przedyskutowana z członkami Instytutu Laboratorium. Zdajemy sobie sprawę, że może wzbudzić ich zastrzeżenia lub nawet opory, wynikające z pobudek emocjonalnych. Rozumiejąc je i szanując, trudno byłoby nam jednak pogodzić się z nimi. Mamy nadzieję, że zdołamy rozproszyć ich wątpliwości i potrafimy przekonać, że za proponowanym przez nas rozwiązaniem przemawia interes naszej kultury.
Wiadomo, że stworzenie podobnych placówek planuje się w kilku ośrodkach zagranicznych (m.in. na Uniwersytecie w Nowym Jorku). Sądzimy, że tym bardziej w mieście, z którym łączy się 20-letnia historia Teatru Laboratorium, taka placówka istnieć powinna. Przemawiają za tym względy społeczne, kulturowe i polityczne. Przed 20 laty mądra i szlachetna decyzja władz Wrocławia uchroniła ten teatr od likwidacji. Wierzymy, że obecnie podobna decyzja uchroni jego archiwum i zbiory.
mgr Tadeusz Burzyński
doc. dr hab. Józef Kelera
doc. dr hab. Janusz Degler
Wrocław, lipiec 1984
- STRONA GŁÓWNA
- PERFORMER
- PERFORMER 1/2011
- PERFORMER 2/2011
- PERFORMER 3/2011
- PERFORMER 4/2012
- PERFORMER 5/2012
- PERFORMER 6/2013
- PERFORMER 7/2013
- PERFORMER 8/2014
- PERFORMER 9/2014
- PERFORMER 10/2015
- PERFORMER 11–12/2016
- PERFORMER 13/2017
- PERFORMER 14/2017
- PERFORMER 15/2018
- PERFORMER 16/2018
- PERFORMER 17/2019
- PERFORMER 18/2019
- PERFORMER 19/2020
- PERFORMER 20/2020
- PERFORMER 21/2021
- PERFORMER 22/2021
- PERFORMER 23/2022
- PERFORMER 24/2022
- PERFORMER 25/2023
- PERFORMER 26/2023
- PERFORMER 27/2024
- ENCYKLOPEDIA
- MEDIATEKA
- NARZĘDZIOWNIA
ISSN 2544-0896
Numery
- PERFORMER 1/2011
- PERFORMER 2/2011
- PERFORMER 3/2011
- PERFORMER 4/2012
- PERFORMER 5/2012
- PERFORMER 6/2013
- PERFORMER 7/2013
- PERFORMER 8/2014
- PERFORMER 9/2014
- PERFORMER 10/2015
- PERFORMER 11–12/2016
- PERFORMER 13/2017
- PERFORMER 14/2017
- PERFORMER 15/2018
- PERFORMER 16/2018
- PERFORMER 17/2019
- PERFORMER 18/2019
- PERFORMER 19/2020
- PERFORMER 20/2020
- PERFORMER 21/2021
- PERFORMER 22/2021
- PERFORMER 23/2022
- PERFORMER 24/2022
- PERFORMER 25/2023
- PERFORMER 26/2023
- PERFORMER 27/2024
- Sylwia Fiałkiewicz Świętujemy!
OPOWIEŚCI ŹRÓDEŁ
- Memoriał w sprawie utworzenia placówki muzealno-archiwalnej Teatru i Instytutu Laboratorium we Wrocławiu
- Janusz Degler A było to tak… Krótka historia powstania Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych (1984–1990)
- Zbigniew Osiński Projekt założeń programowych Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu
- Na innym biegunie. Ze Zbigniewem Osińskim i Stanisławem Krotoskim z wrocławskiego Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych rozmawia Mirosław Pęczak
- Zbigniew Osiński Do dyrektora Jarosława Freta i doktora Grzegorza Ziółkowskiego
- Rafał Bubnicki Zmiana warty. Rozmowa z Jarosławem Fretem, dyrektorem Ośrodka Grotowskiego we Wrocławiu
- We własnym sumieniu. Z Jarosławem Fretem i Grzegorzem Ziółkowskim, dyrektorami Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu, rozmawia Jacek Kopciński
- Z tradycją ku przyszłości. Z Jarosławem Fretem i Dariuszem Kosińskim, Dyrektorami Instytutu Grotowskiego, rozmawiała Tatiana Drzycimska
PRZEWALCZYĆ MYŚLĄ
REAKCJE
- Tadeusz Burzyński Źródło
- Tadeusz Burzyński Laboratorium humanistyki
- Adela Karsznia Między muzeum a uniwersytetem. Charakterystyka pierwszych lat działalności Ośrodka
- Grzegorz Ziółkowski Ośrodek, czyli jak złapać pstrąga
- Michał Mizera O nowe życie etyczne. O postawie badawczej Jerzego Grotowskiego i Dariusza Kosińskiego
Z ARCHIWUM
- Promocja Jerzego Grotowskiego na doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 10 kwietnia 1991 [wideo]
- Spotkanie z Peterem Brookiem w Ośrodku Grotowskiego 11 grudnia 1991 [wideo]
- Spotkanie z Mają Komorowską w Ośrodku Grotowskiego 15 maja 1994 [wideo]
- Spotkanie Jerzego Grotowskiego z dziennikarzami w Ośrodku 10 stycznia 1997 [audio]
- Spotkanie z Peterem Brookiem w Teatrze Polskim 9 marca 2005 [audio]
- „Cyrograf”. Spotkanie z Ludwikiem Flaszenem w czasie Festiwalu Gorzkie Żale 25 marca 2013 [audio]