Brook Peter

(ur. 1925 – zm. 2022), angielski reżyser i dyrektor teatrów, zaliczany do grona mistrzów teatru 2. połowy XX wieku. Debiutował jako dziewiętnastolatek, inscenizacjami Tragicznych dziejów doktora Fausta Christophera Marlowe’a i Maszyny piekielnej Jeana Cocteau w Torch Theatre w Londynie. W 1945 współpracował z teatrem w Birmingham, by rok później związać się z Royal Shakespeare Company, gdzie odniósł wielki sukces, inscenizując Stracone zachody miłości Williama Shakespeare’a, w scenografii wzorowanej na malarstwie Watteau (1946). Rozgłos i uznanie mimo kontrowersji przyniosły mu kolejne spektakle szekspirowskie (Romeo i Julia, 1947; Miarka za miarkę, 1950) oraz operowe (Salome Richarda Straussa ze scenografią Salvadore Dalego, 1949). Międzynarodową sławę zdobył inscenizacjami Tytusa Andronikusa Shakespeare’a z Laurence'em Olivierem i Vivian Leigh (1955) oraz Hamleta (1955) z Paulem Scofieldem. W 1962 został jednym ze współdyrektorów RSC, już na początku wywołując sensację Królem Learem (1962) ze Scofieldem w roli tytułowej (sfilmowana w roku 1970, inscenizacja ta ma dziś status legendarnej). W następnych latach, pozostając w strukturze RSC, podejmował coraz śmielsze eksperymenty teatralne, inspirowane ideami Antonina Artauda (Marat/Sade Petera Weissa, 1962) i Jerzego Grotowskiego, którego zaprosił wraz z Ryszardem Cieślakiem do pracy nad antywojennym montażem dokumentalnym US (1966). Swą współpracę z Royal Shakeaspeare Company zamknął kolejną legendarną inscenizacją szekspirowską – Snem nocy letniej (1970).

W 1971 opuścił Wielką Brytanię i założył w Paryżu Międzynarodowy Ośrodek Badań Teatralnych, który od 1974 działa w odbudowanym teatrze Bouffes du Nord jako Międzynarodowy Ośrodek Twórczości Teatralnej. Tu, wspólnie z międzynarodowym zespołem współpracowników (m.in. poeci Ted Hughes, Jean-Claude Carrière) kontynuował swoje poszukiwania, odwołując się do różnorodnych tradycji widowiskowych świata (Orghast, 1971; Konferencja ptaków, 1972; Mahabharata, 1985), w tym szczególnie do tradycji afrykańskiej, którą poznał bliżej w czasie słynnej wyprawy jego zespołu do Afryki w latach 1972–73 (m.in. spektakle Albercie, powstań wg Mbongeni Ngemy, 1989; Garnitur wg Cana Themby, 1999 oraz Tierno Bokar wg Amadou Hampaté Bâ, 2004). Swe doświadczenia oraz specyficzne walory wnoszone przez aktorów pochodzących z różnych kultur wykorzystał także w inscenizacjach szekspirowskich (Burza, 1990; Tragedia Hamleta, 2000).

W czasie całej swojej kariery regularnie reżyserował w operze, podejmując eksperymenty zmierzające do ożywienia jej zbyt zastanych konwencji (Tragedia Carmen wg opery Georges’a Bizeta, 1981). Ponadto zajmował się reżyserią filmową (m.in. Moderato cantabile, 1960; Władca much, 1963; Spotkania z wybitnymi ludźmi, 1979). Dzięki swej konsekwencji, wysokiej jakości dzieł, a także rozległym zainteresowaniom jest niekwestionowanym autorytetem współczesnego teatru.

Opublikował m.in. książki: Pusta przestrzeń (1968), Ruchomy punkt (1987) i Nie ma sekretów (1993).

Od drugiej połowy lat 60. konsekwentnie wspierał działalność teatralną Jerzego Grotowskiego, zapraszając go do współpracy i goszcząc w prowadzonych przez siebie teatrach (od RSC w 1966 po Bouffes du Nord, gdzie w roku 1996 odbył się pierwszy wykład Grotowskiego jako profesora Collège de France), a także udzielając swego autorytetu w trudnych chwilach (zwłaszcza w latach 80.). Należy też do grona najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych komentatorów jego dzieła i pism, m.in. jako autor poświęconego Grotowskiemu obszernego fragmentu Pustej przestrzeni oraz przedmowy do Towards a Poor Theatre, gdzie po raz pierwszy sformułował pojęcie „sztuki jako wehikułu”, przyjęte wiele lat później przez Grotowskiego jako określenie ostatniej fazy jego prac (wybrane wypowiedzi Brooka o Grotowskim zebrane zostały w książce Teatr jest tylko formą. O Grotowskim). W czasie Uniwersytetu Poszukiwań Teatru Narodów w roku 1975, Brook spotkał się z publicznością, prowadził we Wrocławiu trzydniowy staż oraz pokazał film dokumentujący jego wyprawę do Afryki (17–19 VI).

W latach 1991–2009 Peter Brook sześciokrotnie odwiedzał Wrocław, uczestnicząc w konferencjach i spotkaniach z publicznością, a także prezentując spektakle oraz filmy. Jako gość Ośrodka Grotowskiego po raz pierwszy przyjechał w 1991 roku w związku z polską premierą filmu Spotkania z wybitnymi ludźmi oraz promocją książki Fragmenty nieznanego nauczania Piotra Demianowicza Uspienskiego. W 2001 roku wziął udział w międzynarodowej konferencji W stronę esencji. Georgij Iwanowicz Gurdżijew – oddziaływanie i znaczenie, w Roku Grotowskiego 2009 uczestniczył w styczniu w konferencji Grotowski: Co było, co jest. I co jest do zrobienia, prezentując angielskie wydanie książki With Grotowski. Theatre is Just a Form, a w czerwcu gościł na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Świat miejscem prawdy”.

We Wrocławiu pokazywano następujące spektakle w reżyserii Petera Brooka: Garnitur (2002), Tierno Bokar (2005), Wielki Inkwizytor (2007), Fragmenty (2009), 11 and 12 (2010; koprodukcja Instytutu Grotowskiego, Barbican Centre, C.I.C.T./Theatre des Bouffes du Nord) oraz The Prisoner (2019; koprodukcja Instytutu Grotowskiego, National Theatre, Ruhrfestspiele Recklinghausen, Yale Repertory Theatre, Theatre for a New Audience i C.I.C.T./Theatre des Bouffes du Nord). Dwa ostatnie spektakle powstały w ramach programu „Masters in Residence” realizowanego przez Instytut od 2010 roku.

Regularnie w Ośrodku gościli również współpracownicy Petera Brooka. W 2005 i 2007 roku sesje warsztatowe poprowadzili aktor Bruce Myers i muzyk Toshi Tsuchitori. W ramach Kina Teatralnego wielokrotnie prezentowane były zarówno spektakle Petera Brooka, jak i wyreżyserowane przez niego opery i filmy, m.in. Wiśniowy sad, Carmen, Mahabharata.

Nakładem Ośrodka i Instytutu ukazały się trzy książki Petera Brooka: Ruchomy punkt. Czterdzieści lat poszukiwań teatralnych 1946–1987 (2005), Wywołując (i zapominając) Szekspira (2006) oraz Z Grotowskim. Teatr jest tylko formą (1. wyd. 2007, 2. wyd. 2 popr. 2015, wyd. angielskie With Grotowski. Theatre is Just a Form, 2009), a także książka poświęcona jego twórczości autorstwa Georges’a Banu, Peter Brook. Ku teatrowi pierwszemu (2013).

W roku 2005 Brook otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.