Błędne Betlejem” Tadeusza Kantora

Księgarnia Akademicka, Kraków 2013

Błędne Betlejem można potraktować jako interpretację ostatniego etapu całokształtu działalności Tadeusza Kantora lub próbę opisu dynamiki uruchamianych przez Kantora w swoim Dziele wyobrażonych wzorców struktur obecności.

Kantor, jakiego mam na myśli, jest autorem tylko/aż jednego totalnego Dzieła, obejmującego wszystkie uprawiane przez niego pola ekspresji: obraz, spektakl, teksty, autokomentarze – wszystkie one zostały podporządkowane Dziełu – gigantycznej konstrukcji, która jest wciąż od nowa wymyślaną przez niego wariacją na temat obecności.

Punktem wyjścia staje się dla mnie decyzja Kantora o osobistej obecności na scenie. Ten fenomenalny gest, jego procesualność i znaczenie istnieją jakby w kontrze do funeralnej materii teatru Kantora, ustanawiając zupełnie od nowa perspektywy percepcji jego Dzieła. Można nieco na przekór samemu Kantorowi powiedzieć, że jego największe dzieło to on sam. I to właśnie jego osobista obecność we własnym Dziele, jego starannie preparowany osobisty proces wkomponowany przez niego w strukturę swojego teatru i innych działań twórczych oraz liczne filozoficzne konsekwencje z tym związane, które w związku z tym zauważam, stają się głównym wątkiem tej książki.

W centrum tak ukierunkowanych rozważań umieszczam zasadniczy i zarazem wyparty przez badaczy twórczości założyciela Cricot 2 wzorzec obecności Kantora i jego przeobrażeń, który upatruję w teologii chrześcijańskiej i stojących za nim wyobrażonych idealnych modelach obecności. Kantor podejmuje się przewrotnej „gry z teologią” na miarę naszych czasów: teologiczne struktury zostają wypełnione osobistymi oznacznikami związanymi z własnym procesem działającego podmiotu. Wskazanie w Dziele Kantora tej pierwotnej, teologicznej struktury, która nie pamięta, skąd pochodzi, oraz wypełniających ją treści jest moim głównym celem.

Błędne Betlejem rozpoczyna się również od oznaczenia „pustych miejsc”: „pustego miejsca po Chrystusie” rozumianego jako błąd pewnego ustalonego systemu wyobrażeń oraz umiejscowionego niepokojąco blisko „pustego miejsca po Żydzie” będącego efektem Zagłady. Oba istnieją w Dziele Kantora w ścisłym ze sobą związku, a ich przecięcie stanowi dla mnie otwarcie wszelkich „gier” Kantora z teologią chrześcijańską. Stąd proponowany przeze mnie termin „błędnego Betlejem” – tego, co ustanawia wszelki początek dynamiki obecności, ale z wpisanym w siebie niezbywalnym błędem, który z coraz większą mocą się reprodukuje. Od „błędnego Betlejem” zaczyna się u Kantora wszystko, co ma konotacje teologiczne. (Autorka)