Estrady Publicystyczne

ogólna nazwa przygotowanych i prezentowanych przez Teatr 13 Rzędów w Opolu „montaży słownych”, prezentowanych w siedzibie Teatru, a także w objeździe, głównie po miejscowościach Śląska Opolskiego. Były to surowe i proste w formie przedstawienia złożone ze zmontowanych tekstów dokumentalnych i literackich, wzbogaconych materiałami zdjęciowymi i nagraniami radiowymi. Opierały się na faktach historycznych (stąd używana w odniesieniu do nich nazwa „faktomontaże”) i odwoływały do emocji, pamięci i doświadczeń wciąż żywych wśród widzów (II wojna światowa, walka o polskość Śląska), dzięki czemu wywierały na ogół znaczne wrażenie.

Najważniejsze spośród Estrad Publicystycznych są trzy pierwsze, powstałe w roku 1961: Turyści i Gliniane gołębie (premiera łączna 31 marca lub 1 kwietnia 1961) oraz Pamiętnik Śląski (premiera 9 lipca 1961 w Markowicach). Programy późniejsze, funkcjonujące częściowo pod nazwą Estrada Dokumentalna, pełniły już raczej funkcję strategicznej przykrywki i stanowiły rodzaj trybutu płaconego na rzecz coraz mniej przychylnych władz partyjnych. Wyrazistym przykładem tego nurtu było Oratorium robotnicze (premiera 27 lutego 1962) przygotowane przez Waldemara Krygiera. Ostatnie dwa programy, zaliczane do Estrad Poetyckich, przygotowane zostały przez odpowiedzialnych za scenariusz i reżyserię aktorów. Ryszard Cieślak zrealizował Maski (teksty ze zbioru Czerwone oczy maski, w przekładzie Zbigniewa Stolarka, premiera 3 stycznia 1963; scenografia: Jerzy Gurawski; obsada: Rena Mirecka, Andrzej Bielski, Antoni Jahołkowski, Maciej Prus), zaś Andrzej Bielski Pieśni – montaż wierszy Władysława Broniewskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Juliana Tuwima, Leopolda Staffa, Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej, Edwarda Hołdy, Witolda Wirpszy, Wiktora Woroszylskiego, które deklamowali: Rena Mirecka, Antoni Jahołkowski, Mieczysław Janowski i Gaston Kulig. Ta ostania Estrada, prezentowana jako Estrada Poetycka w Opolu i okolicznych miejscowościach, stanowiła zarazem ostatnią premierę Teatru Laboratorium 13 Rzędów przed jego przeniesieniem do Wrocławia. Ponadto zaprzyjaźniony z Teatrem dziennikarz Jerzy Falkowski miał latem 1961, na zamówienie lokalnych instytucji opolskich, razem z Zygmuntem Molikiem przygotować prezentowane kilkakrotnie montaże literacko-dokumentalne poświęcone 25. rocznicy powstania Batalionów Dąbrowszczaków w Hiszpanii oraz 12. rocznicy powstania NRD (Droga do świata).