Idiota

adaptacja sceniczna powieści Fiodora Dostojewskiego w opracowaniu i reżyserii Waldemara Krygiera wystawiona w Teatrze 13 Rzędów po raz pierwszy 22 października 1961 (nieoficjalna premiera odbyła się dzień wcześniej). Jedyne przedstawienie należące do głównego nurtu repertuarowego Teatru 13 Rzędów niereżyserowane przez jego kierownika artystycznego. Asystent reżysera: Rena Mirecka. Kostiumy z pracowni Kazimiery Puchalakowej. Obsada: Zbigniew Cynkutis (Książę Myszkin), Maja Komorowska (Agłaja), Ewa Lubowiecka, Rena Mirecka (Nastazja Filipowna), Andrzej Bielski (Radomskij), Antoni Jahołkowski (Rogożyn), Zygmunt Molik (Teodor), Aleksander Kopczewski (Maurycy).

O zamiarze wystawienia Idioty Grotowski wspominał już wcześniej; była to jedna z jego ulubionych powieści, z której bohaterem do pewnego stopnia się utożsamiał (np. w tekście Impresje zapisane w Szwajcarii z 1959). Trudno dziś powiedzieć, dlaczego zgodził się, by reżyserował ją Krygier. W jego adaptacji Idiota stał się „teatralnym ceremoniałem”, skupionym wokół stołu, będącego miejscem uczty (poszczególne postacie były charakteryzowane przez sposób jedzenia) i rozmów, ale też – dzięki aluzjom w kompozycji dramaturgicznej i działaniach aktorów – ołtarzem. Całe przedstawienie prowadził (czy też niejako odprawiał) lokaj Teodor (Molik) będący zarazem narratorem i kimś w rodzaju ukrytego, nieco demonicznego kapłana (być może echo Ślubu Witolda Gombrowicza). Wraz z Maurycym (Kopoczewski) tworzyli oni parę cały czas aktywnych postaci pozostających na pograniczu między światem akcji dziejących się przy stole a widzami. Tworzoną przez nich metateatralną ramę budowała także zasada kompozycji działań aktorskich polegająca na tym, że po zakończeniu akcji przy stole, każda z postaci siadała na znajdującej się z tyłu ławie i popadała w martwotę. Całość miała charakter uogólnionego moralitetu i zarazem onirycznej gry.

Aktorzy występowali w strojach stylizowanych jedynie na epokę, z twarzami pomalowanymi na biało i zamienionymi w rodzaj masek. Przejścia między poszczególnymi scenami były zaznaczane za pomocą sennego tańca do barokowej muzyki. Finał całości stanowiła rozmowa Rogożyna i Myszkina po śmierci Nastazji, zakończona krótkim śmiechem (bardzo wysoko oceniona przez ostro krytykującego całe przedstawienie Jerzego Falkowskiego).

Według relacji aktorów był to spektakl udany, lubiany przez wykonawców i publiczność. Krytyka oceniła go niejednoznacznie, przy czym (co charakterystyczne) pochwalnie pisali o nim recenzenci na ogół nieufni wobec przedstawień Grotowskiego (Zbyszko Bednorz), krytycznie – jego sojusznicy na czele z Falkowskim. Bardzo wysoko oceniano na ogół grę aktorską wyróżniając szczególnie Antoniego Jahołkowskiego i Zygmunta Molika. Przedstawienie zostało dość szybko zdjęte z afisza przez kierownictwo 13 Rzędów. Poza Opolem prezentowano je w czasie gościnnych występów Teatru we Wrocławiu (10–14 i 16 XI 1961), Łodzi (16 I 1962), Katowicach (30 I 1962) i Krakowie (22 III – 10 IV 1962).