Ziemia zgryzoty. Przyczynek do historii życia religijnego południowych Włoch

Przekład z języka włoskiego Wojciech Marucha
Książka i Wiedza, Warszawa 1971

La terra del rimorso autorstwa Ernesta de Martina to znana we Włoszech (znacznie mniej w pozostałych krajach Europy) pozycja o tarantyzmie, w której zjawisko opisano w sposób kompleksowy, uchwytując jego podłoże historyczne i antropologiczny synkretyzm.

Praca De Martina, wydana po raz pierwszy w 1961 roku w Mediolanie, stanowiła nowy kulturoznawczy ogląd apulijskiego fenomenu. Tarantyzm interpretowany wówczas przez wielu badaczy jako medyczna aberracja, został poddany reinterpretacji na kilku płaszczyznach – od perspektywy psychologicznej i religioznawczej, przez etnograficzną, aż po społeczno-polityczną. Ta swoista rewindykacja myśli, odsłaniała nowe, nieodkryte antropologiczno-kulturowe rejony i przywróciła mu należytą pozycję, jako zjawisku skomplikowanemu i nie poddającemu się jednoznacznej interpretacji, uwikłanemu w liczne społeczno-historyczne i ekonomiczne mechanizmy. Praca, przetłumaczona na język polski w 1971 roku przez Wojciecha Marucha i znana pod tytułem Ziemia zgryzoty, stanowi dotychczas jedyną wydaną w formie książkowej publikację dotyczącą apulijskiego fenomenu na polskim gruncie naukowym.

Autor odwrócił perspektywę patrzenia na tarantyzm jako na prymitywny system psychologiczny, który w określonych, sprzyjających warunkach historycznych, rozwinął się i urósł do rangi religijnej instytucji. Pozwolił czytelnikowi poznać kulturowe reguły rządzące skomplikowanym procesem cywilizacyjnym, w tym – strategie tworzenia się lokalnych tożsamości. Nie jest to jednak w pełni książka historyczna, a raczej wnikliwe i pełne czułości antropologiczne studium o losach ludzi z Salento, pewnego skrawka ziemi na końcu świata, zwanym przez Ernesta de Martina „ziemią zgryzoty”. Jest jedną z tych prac prowokujących do wyjścia poza własne społeczne kręgi i stymulujących do odkrycia innych systemów wyborów kulturowych.

Zestawiła Katarzyna Winiarska-Ścisłowicz